Hé lộ 3 Phiên dịch viên nổi tiếng thế giới

Victor Gao, Elena Kidd, Banafsheh Keynoush… là những phiên dịch viên nổi tiếng suốt những thế kỷ qua, những người được vinh dự đảm nhận vai trò phiên dịch cho những nhà lãnh đạo thế giới như Đặng Tiểu Bình, Mikhail Gorbachev hay Hassan Rouhani…

Không giống như phiên dịch cabin (người PDV phải ngồi cả ngày trong “buồng” nhỏ cách âm, đeo tai nghe và phiên dịch lại chính xác, đầy đủ toàn bộ nội dung của ngôn ngữ nguồn sang ngôn ngữ đích), công việc phiên dịch cho những nhà lãnh đạo thế giới thuộc loại hình phiên dịch tháp tùng – nghề vinh dự có cơ hội ngồi ở hàng ghế đầu hay sánh vai bên những nhà lãnh đạo thế giới, những nhà chuyên chế có tiếng tăm.

Để hoàn thành tốt vai trò của người chuyển đổi ngôn ngữ, người phiên dịch ngoài việc nắm vững kiến thức và kỹ năng chuyên môn, thì còn phải giỏi nắm bắt cá tính, cảm xúc của người đang nói; để từ đó, lựa chọn lời dịch và bộc lộ thái độ tương ứng phù hợp để người nghe có thể hiểu đúng ý nghĩa lời nói của ngôn ngữ nguồn nhưng không quá gay gắt, tránh xảy ra mâu thuẫn, bất đồng. Việc “sao chép” lại thái độ đó không có nghĩa là biểu thị sự chấp thuận, mà đơn thuần chỉ là thông dịch một cách trung thực mà thôi. Một bản dịch chuẩn sẽ được PDV dịch trôi chảy, tự nhiên, cả về mặt chữ - nghĩa - câu từ…

Để minh chứng cho những thành công và sự khéo léo trong phiên dịch, Tuyencongnhan.vn xin hé lộ những PDV nổi tiếng từng được vinh dự phiên dịch cho những nhà lãnh đạo thế giới:

- Victor Gao

Victor Gao (học chuyên ngành ngôn ngữ và văn học Anh tại trường ĐH Ngoại ngữ Peking) từng làm việc tại Bộ Ngoại giao Trung Quốc ở Bắc Kinh và tại Ban Thư ký Liên Hợp Quốc ở New York giai đoạn 1983-1989; thời đó, ông là một trong số những nhân viên trẻ nhất thuộc bộ ngoại giao ở tuổi 21; đảm nhận vai trò phiên dịch viên tiếng Anh cho nhà lãnh đạo của Trung Quốc là Đặng Tiểu Bình. Ngoài ra, ông còn có cơ hội làm việc với gần như tất cả những bộ trưởng nội các quan trọng ở Trung Quốc, chủ tịch và tổng thư ký.

Vì sao nói Victor Gao là một trong những PDV nổi tiếng thế giới? Bởi, vào những năm 1980, Đặng Tiểu Bình là người quan trọng nhất trên thế giới.

Nói về khoảng thời gian phiên dịch cho Đặng Tiểu Bình, Victor Gao chia sẻ: “Đặng Tiểu Bình dáng người rất nhỏ, ông 80 tuổi và chỉ cao khoảng 1m52 – tôi cao 1m70 và ông chỉ đứng đến mũi tôi. Do đó, khi làm việc hay đi cùng nhau, tôi thường sẽ cúi người xuống một chút để ngang bằng với chiều cao của ông; hoặc ngồi trên một chiếc ghế đặt đằng sau chiếc sô-pha của ông.” – “Ông là một người đàn ông kiệm lời, một chữ ông nói ra đều giống như một viên đạn, vô cùng mạnh mẽ. Ông không nói vòng vo mà sẽ thường sử dụng những thuật ngữ rất thông dụng để mọi người có thể dễ dàng hiểu được lời ông nói."

Năm 1985, Victor Gao đi cùng Đặng Tiểu Bình tới Vương quốc Anh và đã gặp Margaret Thatcher ở Phố Downing – tới một bữa ăn trưa chủ trì bởi Nữ hoàng ở Cung điện Buckingham – ngồi phía sau một trong những nhà lãnh đạo Trung Quốc…

- Elena Kidd

Elena Kidd đảm nhận công việc phiên dịch viên cho Mikhail Gorbachev vào đầu những năm 1990 – cho nhà đầu não chính trị và chuyên gia dầu khí Mikhail Khodorkovsky vào năm 1995 và 1996 – và hiện làm việc với vai trò Giám đốc khóa học của chương trình đào tạo Thạc sĩ biên phiên dịch tại ĐH Bath.

“Gorbachev rất thân thiện, cởi mở và tốt. Ông đã làm những điều thật vĩ đại cho nước Nga. Dịch cho Gorbachev khá dễ. Tôi không cảm thấy tiếng Nga của ông ấy (giọng miền Nam) khó hiểu. Tuy nhiên, vấn đề ở đây là các câu nói của ông rất dài và phức tạp. Do đó, bạn cần phải diễn đạt lại những ý chính. Ngoài ra, cú pháp của tiếng Nga hoàn toàn khác với tiếng Anh, bạn phải nghe cho đến hết câu nói để hiểu được nó rồi sau đó mới bắt đầu diễn đạt ngắn gọn lại (PDV dịch đuổi), làm sao để trở thành những người làm chủ bài nói, tức nghe một ngôn ngữ gốc rồi sử dụng những thành ngữ và vốn từ vựng sẵn có để biến chúng thành của chính mình bằng ngôn ngữ đích cho khán giả hiểu. Bạn chắc chắn không muốn mọi người ngồi ngáp khi nghe bạn nói?” – Elena Kidd chia sẻ.

- Banafsheh Keynoush

Banafsheh Keynoush lớn lên ở Luân Đôn vào những năm 1970, sống ở Tehran sau cuộc cách mạng và đã tự rèn luyện để trở thành một PDV đồng thời bằng cách nghe đài BBC. Bà đã phiên dịch cho 4 vị tổng thống Iran, gần đây nhất là phiên dịch cho lãnh đạo ôn hòa Hassan Rouhani.

“Ở Iran không có một ngôi trường đào tạo phiên dịch nào cả. Vì thế, mỗi tối cứ khoảng 8h, tôi lại nghe đài BBC và dịch theo đồng thời. Khi tốt nghiệp trung học phổ thông, tôi đã muốn học về quan hệ quốc tế. Ở Iran chỉ có duy nhất một chương trình đào tạo vào những năm 1990 nhưng lại chỉ mở ra cho nam giới. Kết quả, tôi đã lấy bằng cử nhân và thạc sĩ ngành tiếng Anh. Sự nghiệp của tôi bắt đầu và phát triển nhanh chóng sau đó. Tôi đã trở nên nổi tiếng ở Iran. Tôi là giáo sư đại học và là một PDV đồng thời. Tôi làm phiên dịch cho Rafsanjani (tổng thống Iran 1989-1997) – Khatami – Mahmoud Ahmadinejad – và gần đây nhất là Hassan Rouhani vào tháng 9 năm 2016. Tức tôi đã phiên dịch cho 4 vị tổng thống Iran, một điều không tưởng. Mỗi vị tổng thống có những phong cách khác nhau. Rafsanjani sử dụng nhiều từ ngữ tự do, theo kiểu rất thoải mái – Ahmadinejad nói như khuôn mẫu, đến mức, sau 2 năm, tôi có thể dự đoán được điều mà ông định nói tiếp theo – Rouhani thì dịch khó hơn một chút bởi ông biết một chút tiếng Anh, đồng thời, ông lại chú ý nhiều hơn đến điều mà PDV đang nói” – Banafsheh Keynoush chia sẻ

------------

Trong một số trường hợp, sự nổi tiếng không xuất phát từ những thành tựu, thành công mà họ đạt được; mà đôi khi, đó là sự cố “thảm họa” trong phiên dịch, gây nên những hậu quả nghiêm trọng. Cụ thể:

• Soviet Viktor Sukhodrev là phiên dịch viên được biết đến rộng rãi vì đã dịch sai lời đe dọa phương Tây của Nikata Khrushchev trong chuyến thăm Mỹ lần đầu tiên vào năm 1959 thành “Chúng tôi sẽ chôn vùi các người” – (We wil bury you) trong khi điều mà Khrushchev đã nói thực chất là “Chủ nghĩa cộng sản sẽ tồn tại lâu hơn Chủ nghĩa tư bản”; điều này gây nên những phản ứng dữ dằn và ý nghĩa không hoàn toàn chính xác.
• Vào năm 1997, Bộ Ngoại giao đã thuê một PDV người Nga biết tiếng Ba Lan nhưng lại không quen với việc phiên dịch chuyên nghiệp bằng thứ tiếng đó khi Tổng thống Carter có chuyến thăm đến Ba lan. Thông qua những lời của Carter, PDV đã dịch từ “khi tôi rời nước Mỹ” thành “khi tôi bỏ rơi nước Mỹ”, hay “khát vọng về tương lai của bạn” thành “sự thèm khát dục vọng tương lai của bạn”…
• Sai lầm của một nhân viên biết 2 thứ tiếng ở bệnh viên bang Florida đã thực hiện việc phiên dịch mô tả tình trạng của bệnh nhân là một cậu bé 18 tuổi cho nhân viên y tế và bác sĩ chữa trị khi bạn bè và gia đình của cậu chỉ nói được tiếng Tây Ban Nha. Khi đó, nhân viên này đã dịch “intoxicado” (bị ngộ đột) thành “intoxicated” (say thuốc/ rượu). Do đó, mặc dù cậu bé đã bị xuất huyết nội sọ nhưng các bác sĩ đã xử lý việc cấp cứu như trong trường hợp dùng thuốc quá liều có chủ ý, xuất hiện những triệu chứng tương tự như cậu đã biểu hiện. Hậu quả là bệnh nhân này đã bị liệt cả tứ chi do việc điều trị bị trì hoãn.
• Và còn rất nhiều những tai nạn nghề nghiệp trong phiên dịch đem lại những sự hiểu lầm cùng hậu quả nghiêm trọng.

Thế mới thấy, để trở thành một PDV chuyên nghiệp, biết nhiều hơn 1 thứ tiếng thôi chưa đủ, bạn phải thông thạo và sử dụng thuần thục, khéo léo từng từ một vào đúng ngữ cảnh; nhất là những tình huống chính trị mang tính chất quốc gia.

Ms. Công nhân